Fietsen langs sporen van het verleden

De Baksteen Fietsroute neemt je mee op een tocht van 39 kilometer (of meer) langs de Rupel en de kleine dorpjes errond. Hier groeide en bloeide ooit een succesvolle baksteenindustrie die over de hele wereld bekend was. Vandaag zijn de kleiputten en ovens vruchtbare grond voor tal van musea en bezienswaardigheden. Zoals Brik Boom en 't Geleeg, allebei gevestigd in goed bewaarde steenbakkerijen.

Het kleiverleden van Tomorrowland

Ookprovinciaal domein De Schorre in Boom, waar elk jaar duizenden bezoekers uit de bol gaan op Tomorrowland, heeft een verleden in klei: waar toen klei werd gegraven, zie je nu rustgevende meren. In Hemiksem houd je halt aan de statige Sint-Bernardusabdij, ooit een van de rijkste van West-Europa. De cisterciënzers van de abdij lagen aan de grondslag van de Rupelse steenbakkerij: in 1244 al fabriceerden ze hier de eerste ‘Paepesteen’.

Walenhoek

En ook veel natuurgebieden op je weg hebben een verleden als kleiwinningsgebied. Je passeert onder meer de Walenhoek. Het gevarieerde landschap heeft alles te bieden: vijvers en rietkragen, honderden watervogels en zelfs grazende gallowayrunderen. Aan het einde van je tocht kun je de Schelde oversteken met de veerdienst Boom - Klein-Willebroek. Het kanaal van Willebroek, een van de oudste bevaarbare kanalen in Europa, is je metgezel.

De Dendervallei tussen Dendermonde en Aalst herbergt een gevarieerd rivierlandschap met vochtige meersen, rietvelden en bosjes. Beide steden hebben een rijke en vaak ook woelige geschiedenis. Ze hebben Unesco werelderfgoed binnen de muren, met elk een belfort en in Dendermonde ook het Sint-Alexiusbegijnhof en de Ros Beiaardommegang. Maar je vindt er ook minder bekende getuigen van het verleden.

Martelaarstad Dendermonde

De term Martelaarstad wordt gebruikt voor steden in Frankrijk en België die gebukt gingen onder de gewelddaden van het Duitse leger tijdens de begindagen van de Eerste Wereldoorlog. Dendermonde kreeg het zwaar te verduren: de stad werd gebombardeerd vanuit de omliggende gemeenten. Van 4 tot 6 september 1914 staken de Duitsers honderden huizen in het centrum van Dendermonde in brand. Toen de laatste soldaten op 8 september de stad verlieten, waren meer dan 1.200 woningen en openbare gebouwen totaal vernield en 900 ernstig beschadigd. Ook het trotse belfort was geraakt door een Duitse obus. De schade die binnenin ontstond door de vallende klokken van de beiaard werd nooit hersteld. Daardoor kan je nog altijd van op de begane grond tot helemaal in de nok van het gebouw kijken.

Kedeng kedeng

Levend erfgoed (en erg plezierig): In de maanden juli, augustus en september rijdt elke zondag een stoomtrein op de 14 kilometer lange spoorlijn van Baasrode naar Puurs en terug. Aan boord hoor je het stampen van de locomotief en het gillen van de stoomfluit. Stoomwolken hullen het landschap in dichte sluiers. Je voelt je plots heel 19de-eeuws! 

Het land van Daens

Ook Keizerlijker Stede Aalst heeft een roerig verleden achter de rug. Aan de vele pakhuizen kun je nu nog zien hoe de stad tijdens de Industriële Revolutie exponentieel is gegroeid. Je vindt er opulent rijke patriciërswoningen maar ook herinneringen aan bittere armoede en kinderarbeid - de film Daens speelde zich niet voor niets af in Aalst.

Beklim een stukje erfgoed

Leerlooierij Schotte naast de Dender was een van de enorme fabrieken uit de bloeitijd van de textielindustrie, en een inspiratie voor het boek De Kapellekensbaan van Louis-Paul Boon. De site stond jaren leeg maar werd nieuw leven ingeblazen door avonturenpark The Outsider. Een groot deel van de gebouwen werd gesloopt, maar de oude fabrieksschouw staat nog fier rechtop en doet dienst als klimtoren. Aarzel niet: dit is een van de weinige erfgoedstukken in Vlaanderen die je daadwerkelijk mag beklimmen.

Ook deze lus vertrekt in het centrum van Dendermonde om daarna de groene omgeving te verkennen, met stemmige plekjes als Mespelare, het kleinste Scheldedorpje en kunstenaarsdorp Vlassenbroek.

Schip ahoi

We herhalen het met plezier: een ritje met het levend erfgoed van de stoomtrein Baasrode-Puurs is zeker de moeite waard. Maar er is nóg levend erfgoed te zien in Baasrode! Halfweg de 18de eeuw telde Baasrode negen scheepstimmerwerven, waarvan de laatste in 1986 de deuren sloot. Vandaag is de provinciale erfgoedsite Scheepswerven Baasrode een van de best bewaarde historische werven van Europa. Op de droogdokken liggen een aantal historische schepen, waaronder binnenschip Lauranda, een gevaarte van 80 ton dat in oktober 2018 onder grote belangstelling van Antwerpen naar Baasrode werd gebracht. En de voormalige herenwoning van scheepsbouwer Emiel Van Damme ademt nog steeds de grandeur van weleer. 

Het oudste veer

En het erfgoed blijft maar komen, want op je fietstocht maak je gebruik van twee veerponten. In onze streken bestonden dergelijke veren al van in de Romeinse tijd. De oudste vermelding van een veer dat nu nog bestaat dateert uit 1255. Als je het veer Appels-Berlare over de Schelde neemt, stap je dus op een stukje middeleeuwse geschiedenis. Even verderop, tussen Moerzeke en Baasrode, zet het motorpontje Maiandros voetgangers en fietsers om het halfuur veilig over. Let tijdens het wachten op het verrassende spel van kleine draaikolkjes in het Scheldewater. Die worden veroorzaakt door de getijden op de stroming van de rivier.

Gezellige dorpjes, adembenemende natuur en niet één maar twéé kastelen! Je passeert hier het sprookjesslot van Marnix de Sainte-Aldegonde, maar ook het kasteel van Hingene, met vlakbij het erg fraaie paviljoen De Notelaer, allebei eeuwenlang in bezit van de graven d’Ursel. En Fort Liezele is dan misschien geen echt kasteel, maar het is wel het best bewaarde pantserfort uit de verdedigingsgordel rond Antwerpen. Ook stiltegebied Weert is van de partij. Je hoort er hooguit het gescharrel van een roerdomp of blauwborst, of het geklots van de Schelde. Een unicum in het dichtbebouwde Vlaanderen.

Kasteel van Laarne

Heb je na je fietstocht zin gekregen in nog meer kastelen? U vraagt, wij draaien! Een overzicht van al die adellijke pracht vind je hier. Het Kasteel van Laarne is een van de mooiste en best bewaarde versterkte waterburchten van het land. Meer dan 700 jaar geleden werd hier de eerste steen gelegd en in de loop der eeuwen werd het kasteel nooit volledig verwoest of helemaal vernieuwd - maar wel lustig verbouwd.

Kasteel Wissekerke

Kasteel Wissekerke in Bazel was oorspronkelijk een echte waterburcht, waarvan de eerste vermeldingen teruggaan tot in de tiende eeuw. Later verbouwde de adellijke familie Vilain XIIII de burcht tot een neogotisch kasteel met poorthuis in neotudorstijl. Vooral de Egyptische kamer en het salon in empirestijl spreken tot de verbeelding. Net als de 600 meter lange kasteeldreef met hoge monumentale beuken.

Deze mooie fietstocht voert je langs dijken, forten en kanalen. Ook hier passeer je het Kasteel d'Ursel in het idyllische stiltegebied Hingene.

De Stelling van Antwerpen

Wist je dat Scheldeland ook een strategische plek was tijdens de Eerste Wereldoorlog? Onder meer de forten van Liezele, Bornem en Breendonk maakten deel uit van de 'Stelling van Antwerpen' die de stad moest beschermen tegen bombardementen. De fortengordel was net op tijd klaar voor de Eerste Wereldoorlog, maar werd op relatief korte tijd veroverd. Toch zijn de forten nuttig geweest: door het Duitse leger op te houden, gaven ze het Belgische leger de kans om zich achter de IJzer terug te trekken en de loopgravenoorlog verder te zetten.

Breendonk memoriaal

Fort Liezele hoeven we je niet meer voor te stellen: je bent het fort al tegengekomen op de Scheldekastelen route. Breendonk helaas ook niet. Dat is weliswaar een fort uit de Eerste Wereldoorlog maar heeft toch vooral bekendheid gekregen als doorgangskamp en gevangenis tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dwangarbeid, ontbering en mishandeling waren er dagelijkse kost. Om die donkere bladzijde in de geschiedenis nooit te vergeten, werd Fort Breendonk omgevormd tot een boeiend memoriaal.

Het witte goud

Nog op het programma: het Hof van Coolhem. Het parkdomein heeft een bijentuin, een hoogstamboomgaard en een kruidenhoek. Breng zeker ook een bezoek aan de aspergetuin. Je leert er alles over de geschiedenis van de ‘Asperges de Calfort’, die aan de wieg stonden van de teelt van het ‘witte goud’ in deze buurt.